İnsanı Allah’tan perdeleyen her şey günah kavramıyla açıklanır.1 Bu kavram, Kur’ân-ı Kerîm’de ve Hz. Peygamber’in (sav) hadislerinde değişik biçimlerde ele alınmıştır. Kur’ân-ı Kerîm, günah kavramını şu isimlerle ele almıştır: Zenb2, ism3, ifk4, cürm5, hub6, ricz7, rics8, zelle9, zûr10, seyyie11, şuhh12, şer13, şirk14, dall15, tuğyân16, zulm17, anid18, fücur19, fahşa20, münker21, fesad22, fısk23, istikbar24, kebire25, sağire26, hit’a27, kizb28, lemem29, neces30, nidd31, hevâ32, vizr’33, anet34, makt35, hatâ36, isyân37, cünah38, sefah39, bâtıl40, buhl41, riyâ42, menn43, ezâ44, ğayy45, fitne46, nüşuz47, Hûd’a48, nifak49, adâvet50, suht 51, ğuluv52, buğuz53, habis54, hüzüv55, iftirâ56, cehl57, bağy58, İsrâf59, şekavet60, i’tida61, ğayz62, kibir63, lağv64, mekr65, nemime66, bühtan67, hıns68, ıhtiyâl69.
Kur’ân-ı Kerîm ve hadislerden yola çıkan büyük fıkıh âlimi Dahhak (ö. 135/752) günâhı: “İşleyene, Allah Teâlâ’nın dünyâda had, âhirette ise azap takdîr etmiş olduğu suçlardır.”70 şeklinde tanımlamıştır.
Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber (s.a.v.) îmanla felah/kurtuluş arasında bir ilgi kurduğu gibi günahla da helâk arasında bir ilgi kurmuştur.71 Kur’ân-ı Kerîm, Firavun ve yönetici ekibinin insanlara yapmış olduğu zulüm72, Lût kavminin cinsel ahlâksızlık73, Medyenliler’in ölçü ve tartıda yaptıkları hîle ve haksız kazanç74 sebebiyle helâk olduklarını haber vermiştir. Bunlardan ayrı olarak putlara tapınmanın75, dinde aşırı gitmenin76, âyetleri inkâr etmenin77, “emr-i bi’l-ma’rûf nehy-i ani’l-münker” görevini yapmamanın78, peygamberleri yalanlamanın79, hakîkatten yüz çevirmenin80, zulmün81, rasûllerin getirdiklerine karşı çıkmanın82, zenginlikten dolayı şımarmanın83 ve Allâh’ın verdiği nîmetlere şükretmemenin84 de helâke sebep olan günahlar olduğu belirtilmiştir.
Kur’ân-ı Kerîm ve hadîs-i şerîflerden hareketle İslâm âlimleri birçok günah tanımı yapsalar da Hz. Peygamber (s.a.v.), günâhı; insanın fıtraten karşı çıktığı, vicdânının yapılmasına onay vermediği bir yabancılaşma eylemi saymış ve şöyle tanımlamıştır: “Yaptığın zaman gönlünün râzı olmadığı ve insanların da böyle bir şeyi yaptığını bilmelerini istemediğin şeydir.”85 Çünkü “mü’min yapmış olduğu bir kötülük nedeniyle üzüntü, iyilik nedeniyle de sevinç duyan”86 insandır. “Günahlardan kaçınmayı hicret, kaçınan kişiyi de muhâcir”87 kabûl eden Rasûlullah (s.a.v.), ümmetini özellikle inanç alanıyla ilgili günahlara karşı uyarmış ve şöyle buyurmuştur: “Velev ki paramparça edilseniz veya ateşlere atılarak yakılsanız bile, Allâh’a(c.c.) hiçbir şeyi ortak koşmayınız.”88 Şirki, insanın dokunulmazlık hakkını kaybetmesine gerekçe sayan89 Hz. Muhammed (s.a.v.), yedi veya dokuz büyük günahtan şiddetle kaçınmayı emretmiştir. Rasûlullah, kişiyi helâke sürükleyen bu günahları şöyle sıralamıştır: “Allâh’a (c.c.) (yaratma ve emretmede) başka bir varlığı ortak koşmak, sihirle uğraşmak, Allâh’ın dokunulmaz kıldığı bir cana haksız yere kıymak, fâiz alıp vermek, yetim malı yemek, cihaddan/hakkı hâkim kılma mücâdelesinde meydandan kaçmak, nâmuslu kadınların iffetine iftirâda bulunmak.”90 Bu hadîs-i şerîfin bâzı rivâyetlerinde ise “Zinâ etmek, hırsızlık yapmak”91 da en büyük suçlardan sayılmıştır. “Anaya ve babaya isyân edip onların hukûkuna saygısızlık yapmak”92 dînen suç sayılmış ve bunlardan ayrı olarak Hz. Muhammed; “Yalan yere yemîn etmekten, yalan konuşmaktan, namazı, zekâtı terk etmekten ve komşunun nâmusuna göz dikmekten de” Müslümanların kaçınmalarını istemiştir.93
Hz. Peygamber (s.a.v.), bâzı günahların îmânın zevâline yol açabileceğini belirtmiştir. Bu nebevî buyruklardan yola çıkarak bir sonuca varan akâid âlimleri; “Helâl sayılarak işlenen her günah insanı küfre götürür.” karârında birleşmişlerdir. Hz. Muhammed (s.a.v.), toplumsal ve ahlâkî yıkım getiren günahlarla ilgili daha sert bir dil kullanmış ve şöyle buyurmuştur: “Mü’min, mü’min olarak zinâ etmez; mü’min, mü’min olarak içki içmez; mü’min, mü’min olduğu hâlde hırsızlık yapmaz.”94
Günahlara karşı İslâm milletini uyanık tutmaya çalışan Hz. Muhammed (s.a.v.), kişiyi günâha götüren yolları da yasaklamış ve bu çerçevede “Fuhşun gizlisini de alenîsini de haram kılmıştır.”95 “İnsanları güldürmek amacıyla yalan söyleyenlere yazıklar olsun.”96 uyarısını yapmıştır. Günahları alenîleştirmeyi yâni “Yaptığı günâhı başkalarına anlatmayı” Allâh’ın (c.c.) affetmemesine sebep97 olarak gören Rasûlullah’ın bizzat kendisi, günahların her türlüsünden her an uzak durarak tüm insanlığa örnek olmuştur. Zîrâ onun günahlar konusundaki mâsumiyeti aynı zamanda şerîatin de mâsumiyetidir.
Hz. Peygamber’in uyarılarından hareketle sahabiler, günah işlemeyi ağır bir suç olarak görmüşlerdir. Günâhı gözde büyütmeyle ilgili Abdullah b. Mesud (r.a) şöyle demiştir: “Mü’min günahlarını sanki üzerine düşecek bir dağ gibi görür. Fâcir ise günahlarını burnunun üzerine konan sinek kadar küçük görür.”98 Enes b. Mâlik (r.a) de sonraki kuşakların günahlara olan kayıtsızlığını görünce şöyle söylemekten kendini alamamıştır: “Sizler, bâzı şeyleri yapmayı kıldan bile küçük görerek işliyorsunuz. Hâlbuki biz, Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde onları yapmayı insanı helâke götüren büyük günahlardan sayıyorduk.”99
Yapıldığında Allâh’ın (c.c.) ve Peygamber’in gazabını celbeden, işleyenlere dünyâda yaptırım olduğu, âhirette de onları cehennem azâbının kuşatacağı bildirilen bütün günahlar büyük günah kapsamında değerlendirilmiştir. Bir kısmı insanı İslâm’dan uzaklaştırabilen şu günahları Kur’ân-ı Kerîm, kaçınılması gereken öncelikli suçlar olarak bildirmiştir:
- 1. Küfür; Allâh’ın varlığını, birliğini100 ve âhiret gününü inkâr etmek.101
2. Allâh’a şirk koşmak.102
3. Allâh’ın dîninden dönmek, İslâm’ı terk etmek.103
4. Hayâtı sadece dünyâ hayâtından ibâret görüp ölümden sonra dirilmeyi inkâr etmek.104
5. Allâh’a iftirâ etmek, onu gereği gibi yüceltmemek.105
6. Allâh’a (c.c.) hakâret etmek, hakâret ifâde eden sözler söylemek.106
7. Namazı terk etmek.107
8. Namaza karşı üşengeç davranıp ibâdet etmeyi sevmemek.108
9. Cuma namazını terk etmek.109
10. Kâfir ve münâfıklar için cenâze namazı kılıp onların lehinde şâhitlikte bulunmak.110
11. Zekât vermemek.111
12. Haksız yere adam öldürmek.112
13. Geçim endîşesiyle çocukları öldürmek.113
14. İntihar etmek.114
15. İnsanları Allah yolunda cihaddan soğutmak.115
16. Düşmanlara karşı cihâdı terk edip savaştan kaçmak.116
17. Müslümanlar arasında fitne-fesat çıkarmak.117
18. İnsanları Allah yolundan çevirmek için para ve mal harcamak.118
19. Hayır-hasenât için harcama yapmamak konusunda insanları teşvîk etmek; cimriliği öğütlemek.119
20. Münâfıklık yapmak.120
21. Münâfıklara arka çıkıp yardım etmek.121
22. Münâfıklara ve kâfirlere itâat etmek.122
23. YaHûdi ve Hristiyanları dost edinmek.123
24. YaHûdi ve Hristiyanlara itâat etmek.124
25. Allâh’ın âyetleriyle alay etmek.125
26. Peygamber’le alay etmek.126
27. Allâh’ın âyetleriyle alay edilen yerde tepkisizce durmak.127
28. Allâh’ın dînini alay konusu edinenleri dost edinmek.128
29. Mü’minlerle alay edip onları küçük düşürmek.129
30. İnsanlara hoşlanmayacakları lakaplar takmak.130
31. İnsanların ayıplarını araştırmak.131
32. Mü’minlerin gıybetini yapmak.132
33. Evlenilmesi dince haram kabûl edilen kimselerle evlenmek.133
34. Zinâ etmek.134
35. Zinâya sebep olacak davranışlarda bulunmak.135
36. Nâmuslu kadınlara dil uzatıp iftirâ etmek.136
37. Haksız yere başkasının malını alıp yemek.137
38. Hırsızlık yapmak.138
39. Harcamalarda İsrâfçı olmak.139
40. Hâkimlere rüşvet vermek.140
41. Rüşvet alıp vermek.141
42. Fâiz alıp vermek ve fâiz yemek.142
43. İçki içmek ve uyuşturucu ticâreti yapmak.143
44. Kumar ve diğer şans oyunlarını oynayıp para kazanmak.144
45. Allah’tan başkası adına kesilen hayvanların etini yemek.145
46. Leş ve domuz eti yiyip bunların ticâretini yapmak.146
47. Oruç tutmamak.147
48. Allâh’ın bildirdiği hakîkatleri gizlemek.148
49. Yetimlerin mallarını yemek.149
50. Ölçü ve tartıda hîle yapmak.150
51. Falcılıkla uğraşıp kazanç sağlamak.151
52. Allâh’a, Rasûlü’ne ve emânetlere hıyânet etmek.152
53. Günahlara çokça dalmak.153
54. Üzerine farz olduğu hâlde hacca gitmemek.154
55. Tağutları dost edinip onların huzûrunda muhakeme olmayı istemek.155
56. Allâh’ın emirleriyle hükmetmemek.156
57. Mü’minlerin yolundan ayrılıp başka bir yola girmek.157
58. Ana ve babaya karşı gelmek.158
59. Cimrilik yapmak.159
60. Allâh’a çocuk isnâd etmek.160
61. Hz. Îsâ’ya tanrı demek veya onun tanrının oğlu olduğuna inanmak.161
62. Sihirle uğraşmak.162
63. Îman konusunda Allâh’ın peygamberleri arasında ayrım yapmak.163
64. İnkârcılara sempati duyup onların hayat tarzlarına meyletmek.164
65. Allâh’ın yaratmış olduğu fıtrata müdâhale edip onu değiştirmek.165
66. Yalancı şâhitlik yapmak.166
67. Kovuculuk yapmak; insanlar arasında bozgunculuk çıkarmak için laf taşımak.167
68. Yalan söylemek.168
69. Zulüm yapmak.169
70. Allâh’ın, örtülmesini emrettiği yerleri örtmemek.170
71. Müşriklerle evlilik yapmak.171
72. Hayızlı eşle cinsel ilişkide bulunmak.172
73. İhramlı iken avlanmak.173
74. Allâh’ın âyetlerinin bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr etmek.174
75. Allâh’ın dînine ekleme veya çıkarma yaparak aşırı gitmek.175
76. Kadınların veya erkeklerin fuhuş amaçlı dost edinmeleri.176
77. Eşcinsellik yapmak.177
78. Lezbiyenlik yapmak.178
79. Allâh’a rağmen helâl ve haram tâyin etmeye çalışmak.179
80. Haset etmek.180
81. Din büyüklerine kayıtsız şartsız itâat edip onları kutsallaştırmak.181
82. Gaybı bildiğini iddia etmek.182
83. İyiliği emredip kötülüğü engelleme görevini terk etmek.183
84. Eşkıyâlık yapmak ve yol kesip insanları soymak.184
85. Arzu ve istekleri ilâhî irâdenin önüne geçirmek.185
86. Allâh’ın rahmetinden ümit kesmek.186
87. Mîras hukûkunda ilâhî emirleri gözetmemek.187
88. Şâhitliği gizlemek.188
89. Allâh’ı anmaktan ve emirlerine uymaktan yüz çevirmek.189
90. Adak ve nezirleri yerine getirmemek.190
91. Allâh’ın isim ve sıfatlarıyla ilgili sapık fikirler edinip bunları yaymaya çalışmak.191
92. Namaz, ezan ve diğer dînî sembollerle alay etmek.192
93. Allah’tan başkasına duâ etmek.193
94. Akrabâlık ilişkilerini kesmek.194
95. Dinde tefrîka çıkarmak.195
96. Kâfirleri sırdaş edinmek.196
97. Müslümanların yönetimini Allah ve Rasûlü’nü tanımayanlara terk etmek.197
98. Müşriklerin ve diğer inkârcıların cennetlik olabileceklerine inanmak.198
99. Kişinin sözleriyle davranışları arasında uyumsuzluk olması.199
100. Kişinin kendisine dünyâda ve âhirette hiçbir yararı olmayacak boş şeylerle uğraşması ve lüzumsuz konuşması.200
Dipnotlar:
1 Cürcânî, Tarifat, s. 107.
2 Şuarâ 26/14, Gâfir 40/3.
3 Bakara 2/219.
4 Nûr 24/11.
5 Kamer 54/47.
6 Nisâ 4/2.
7 Müddessir 74/5.
8 Mâide 5/96.
9 Âl-i İmran 3/155.
10 Furkan 25/72.
11 Bakara 2/81.
12 Haşr 59/9.
13 Enfâl 8/22.
14 Mâide 5/72.
15 İsrâ 17/15.
16 Kehf 18/80, En’âm 6/110.
17 Lokman 31/13.
18 Kaf 50/24.
19 Mutaffifîn 83/7.
20 Nahl 16/90.
21 Nahl 16/90.
22 Rûm 30/41.
23 Kehf 18/50.
24 A’raf 7/40.
25 Nisâ 4/31.
26 Kehf 18/49.
27 İsrâ 17/31.
28 Tevbe 9/90.
29 Necm 53/32.
30 Tevbe 9/28.
31 Bakara 2/165.
32 Câsiye 45/23.
33 Nahl 16/25.
34 Nisâ 4/25.
35 Saff 61/3, Nisâ 4/22.
36 Nisâ 4/92, 112.
37 Nisâ 4/14.
38 Nisâ 4/24.
39 Nisâ 4/25.
40 Nisâ 4/29.
41 Nisâ 4/37.
42 Bakara 2/264.
43 Bakara 2/262.
44 Bakara 2/262.
45 Bakara 2/256.
46 Bakara 2/217.
47 Nisâ 4/128.
48 Nisâ 4/142.
49 Nisâ 4/142.
50 Mâide 5/2, 91.
51 Mâide 5/42.
52 Mâide 5/77.
53 Mâide 5/91.
54 Mâide 5/100.
55 Mâide 5/57.
56 Saff 61/7.
57 En’âm 6/35, 111.
58 Nahl 16/90.
59 En’âm 6/141.
60 Meryem 19/4, 32.
61 Bakara 2/178, 194; Mâide 5/94.
62 Âl-i İmran 3/119.
63 Gâfir 40/56; Nûr 24/11.
64 Mü’minûn 23/3.
65 Âl-i İmran 3/54; Enfâl 8/30.
66 Kalem 68/11.
67 Nûr 24/16.
68 Vâkıa 56/46.
69 Hadîd 57/23.
70 İbni Kayyım, Medaricu’s–sâlikin, I/315.
71 Günahla helâk arasındaki ilişki için bk. Bakara 2/59, 61, Âl-i İmran 3/112; Nisâ 4/160-161, En’âm 6/6, 11, 124; A’raf 8/64, 72, 77, 78, 84, 100, 131, 133, 165, 166, Yûnus 10/73; Hûd 11/37, 80, 83, 84, 94, 116, 117; Yûsuf 12/110; Nahl 16/112-113 vd.
72 Bk. A’raf 8/130-133.
73 Hûd 11/81-83.
74 Hûd 11/84-89, 94.
75 A’raf 8/152.
76 A’raf 8/166.
77 Yûnus 10/73-77.
78 Hûd 11/116-117.
79 Nahl 16/112-113.
80 Tâhâ 20/48.
81 Hac 22/27.
82 Mü’minûn 23/45-48.
83 Kasas 28/58.
84 Sebe 34/15-17.
85 Müslim, Birr, 14, H. no: 2553, III/1980.
86 Ahmed, Müsned, V/251.
87 İbni Mâce, Fiten, 23, H. no: 3934, II/1298.
88 İbni Mâce, Fiten, 23, H. no: 4034, II/1339.
89 Bk. Nesaî, Tahrimuddem, 37, H. no: 5, VII/90-91.
90 Buhârî, 23, Vesaya, III/195; Ebu Davud, 12, Vesaya, 10, H. no: 2874, III/294.
91 Nesaî, Tahrimuddem, 37, H. no: 18, VII/111.
92 Tirmizî, 3, Büyu, H. no: 1207, III/513.
93 Nesaî, Tahrimuddem, 37, H. no: 3, VII/88-90.
94 İbni Mâce, Fiten, 3, H. no: 3936, II/1299.
95 Müslim, 49, Tevbe, 6, H. no: 2760, III/2114.
96 Ebû Dâvûd, Edep, H. no: 4990, V/265.
97 Müslim, 53, Zühd, 8, H. no: 2990, III/2291.
98 Tirmizî, 38, Kıyâmet, H. no: 2497, IV/658.
99 Ahmed, Müsned, III/157.
100 Bk. Bakara 2/88.
101 Bk. Bakara 2/7-8.
102 Bk. Nisâ 4/48, 116; Mâide 5/72.
103 Bk. Bakara 2/217; Mâide 5/54.
104 Bk. Câsiye 45/24; Yâsîn 36/78.
105 Bk. Mâide 5/64.
106 Bk. En’âm 6/108.
107 Bk. Meâric 70/22; Müddessir 74/43; Mâûn 107/4.
108 Bk. Nisâ 4/142.
109 Bk. Cuma 62/9-10.
110 Bk. Tevbe 9/80-84.
111 Bk. Tevbe 9/34, 103.
112 Bk. Nisâ 4/92-93; En’âm 6/151.
113 Bk. En’âm 6/151; İsrâ 17/31.
114 Bk. Nisâ 4/29.
115 Bk. Âl-i İmran 3/154-156.
116 Bk. Enfâl 8/16; Ahzab 33/16.
117 Bk. Bakara 2/191, 217.
118 Bk. Enfâl 8/36.
119 Bk. Münâfikûn 63/7.
120 Bk. Âl-i İmran 3/167; Tevbe 9/67-68, 101.
121 Bk. Nisâ 4/88.
122 Bk. Ahzab 33/1.
123 Bk. Mâide 5/51.
124 Bk. Âl-i İmran 3/100, 149.
125 Bk. Tevbe 9/65; En’âm 6/5; Nisâ 4/140.
126 Bk. En’âm 6/10; Rad 13/22.
127 Bk. En’âm 6/68; Nisâ 4/140.
128 Bk. Mâide 5/57.
129 Bk. Hucurât 49/11.
130 Bk. Hucurât 49/11.
131 Bk. Hucurât 49/12.
132 Bk. Hucurât 49/12.
133 Bk. Nisâ 4/23.
134 Bk. Furkan 25/68; Mümtehine 60/12; İsrâ 17/32; Nûr 24/2-3, 24.
135 Bk. İsrâ 17/32.
136 Bk. Nûr 24/4.
137 Bk. Nisâ 4/29-30.
138 Bk. Mâide 5/38.
139 Bk. A’raf 7/31; İsrâ 17/26-27.
140 Bk. Bakara 2/188.
141 Bk. Mâide 5/42, 62-63.
142 Bk. Bakara 2/275-277, Âl-i İmran 3/130; Nisâ 4/161; Rûm 30/39.
143 Bk. Mâide 5/90.
144 Bk. Mâide 5-90.
145 Bk. Bakara 2/173.
146 Bk. Bakara 2/173; Mâide 5/3.
147 Bk. Bakara 2/183.
148 Bk. Bakara 2/159, 174.
149 Bk. Nisâ 4/10; En’âm 6/152.
150 Bk. En’âm 6/152.
151 Bk. Mâide 5/90.
152 Bk. Enfâl 8/27.
153 Bk. Hac 22/38; Nisâ 4/107.
154 Bk. Âl-i İmran 3/97.
155 Bk. Bakara 2/257; Nisâ 4/60.
156 Bk. Mâide 5/44-47.
157 Bk. Nisâ 4/115.
158 Bk. İsrâ 17/23; En’âm 6/151.
159 Bk. Nisâ 4/37; İsrâ 17/29.
160 Bk. İsrâ 17/40; Nisâ 4/117.
161 Bk. Mâide 5/72.
162 Bk. Bakara 2/102.
163 Bk. Nisâ 4/150-151.
164 Bk. Hûd 11/113.
165 Bk. Nisâ 4/119.
166 Bk. Furkan 25/72.
167 Bk. Kalem 68/11.
168 Bk. En’âm 6/21; Nûr 24/13; Şuarâ 26/223; Haşr 59/11; Münâfikûn 63/1.
169 Bk. Bakara 2/54, 59, 150; Nisâ 4/64, 168; Mâide 5/45; En’âm 6/45.
170 Bk. Nûr 24/31; Ahzab 33/59.
171 Bk. Bakara 2/221.
172 Bk. Bakara 2/223.
173 Bk. Mâide 5/94-95.
174 Bk. Bakara 2/85, 208; Hicr 15/90-92.
175 Bk. Nisâ 4/124.
176 Bk. Mâide 5/5.
177 Bk. A’raf 7/80; Ankebut 29/28.
178 Bk. Nisâ 4/16.
179 Bk. Mâide 5/87; Nahl 16/116.
180 Bk. Nisâ 4/54; Felak 113/5.
181 Bk. Tevbe 9/31.
182 Bk. Neml 27/65; Hucurât 49/18; Bakara 2/33; Âl-i İmran 3/179; En’âm 6/50, 59; A’raf 7/188; Yûnus 10/20; Hûd 11/31.
183 Bk. Mâide 5/63; Hûd 11/116; Tevbe 9/67.
184 Bk. Mâide 5/33.
185 Bk. Câsiye 45/23.
186 Bk. Hicr 15/56; Rûm 30/36; Fussilet 41/49.
187 Bk. Nisâ 4/13-14.
188 Bk. Mâide 5/106; Bakara 2/283.
189 Bk. Tâhâ 20/124.
190 Bk. Hac 22/29; İnsan 76/7.
191 Bk. A’raf 7/180.
192 Bk. Mâide 5/58.
193 Bk. En’âm 6/40.
194 Bk. Ra’d 13/25; Bakara 2/27.
195 Bk. En’âm 6/59.
196 Bk. Tevbe 9/16.
197 Bk. Bakara 2/205.
198 Bk. Mâide 5/72.
199 Bk. Saff 61/2-3.
200 Bk. Mü’minun 23/3.